BECERILERIN KAZANILMASI
Okuma, yazma, bisiklete binme, yüzme bir parçayi ezbere okuma gibi tepkilere beceri diyoruz. Bu tepkilerin kazanilmasi baslangiçta yogun bir dikkati gerektirirken, tutuk tepkileri yapan arastirmalara giderek gelisir, yerlesir ve artik bun tepkileri yapilmasi için dikkati tepki üzerinde toplamaya gerek kalmaz.
Tepki artik otomatiklesir. Becerilerin insan davranislarinin önemeli kismini olusturur. Yürüme, okuma, yazma, konusma, yemek yeme ve daha sayilmayacak kadar çok çesitli davranislar beceri grubuna girer. Biraz önce dedigimiz gibi becerilerin kazanilmasi, baslangiçta bilinçli bir çaba ve dikkat gerektirirken zamanla yapilin egzersizlerle bir yandan kusurlar, duraklamalar, geri dönüsler azalirken davranis yapilmasi da az zaman gerektirmeye baslar.
Artik davranis otomatik hale gelir ve kisi bu davranisi yaparken bir sey düsünebilir ya da yapabilir. Becerilerin gelistirilmesi alistirmalarla gerçeklesir. Ancak, bu arastirmalarin etkili olabilmesi ve becerilerin dogru bir biçimde ve iyice yerlesebilmesi için bazi ilkelerin göz önüne almasi gereklidir.
1- Baslangiçta süratten çok isin dogru biçimde ögrenilmesine agirlik verilmelidir. Eger bir tepki yanlis ögrenilmisse alistirmalar yanlisin yerlesmesine hizmet eder. Türkçe'de ya da yabanci bir dilde bir sözcügün söylenisinin yanlis ögrenilmesi ve bu haliyle tekrarlanmasi ilerde dogrusunu ögrenmeyi güçlestirecek kadar yerlesebilir. Sinama-yanilma ile dogru yolun bulunacagi umudu ile çok kez alistirmalar agirlik verilmesi halinde eger hatalarin görünmesine yarayacak bir uyari yoksa yanlisi tekrarlamaktan öte bir is yapilamaz. Bu nedenle, baslangiçta isin dogru yapilis seklini ögrenme, hizli yapmaya tercih edilmelidir.
2- Ögrenilecek malzemeyi önce bir bütün olarak algilamak, sonra onu her biri kendi içinde anlamli bir bütün olusturarak parçalara ayirmak her parça üzerinde ayri ayri alistirmalar yapmak yararli olur. Örnegin bir siirde, kendi içinde anlam bütünlügü olan birimler ikilik (Beyit) ya da dörtlükler (kit'a) olabilir. Okumada elde ya da makinede yazi yazmada dogal birim hece degil, sözcük hatta çok kere cümledir. Ancak bu parçalar ayri ayri ögrenildikten sonra bir bütün olarak asil malzemeler üzerinde de alistirmalar yapilmalidir. Örnegin bir siiri dörtlüklere ayirip her bir dörtlügü ayri ayri ögrenen bir kimse ,siirin bütününü de okuyup ögrenebilir. Aksi halde dörtlükler iliski kurulamaz. Böyle olunca da ilk yada ikinci dörtlügü okuduktan sonra kisi ardindan gelen dörtlüge geçmeyebilir. Oysa bir dörtlügün son sözcügü ile ondan sonra gelen sözcügün arasinda alistirmalarla bir çagrisimi kurulursa parçalar birbirinden kopuk ve bagimsiz kalmaktan kurtulur ve siir anlami bir bütün halinde bellege yerlesir.
3- Kazanilacak beceri bir aletin çalistirilmasi türünden bir is ile ilgili ise önce aletin semasi üzerinde çalismak, bu yolla aletin parçalarinin birbirleriyle iliskisini görmek yararli olur. Ancak, üzerinde alistirmalar yapilacak modelin çok dikkatli seçilmesi gereklidir. Bazi hallerde bir çok model üzerinde yapilan alistirmalar, esas alet üzerindeki gerçek alistirmalari güçlestirebilir. Bu konuda bir uzmanin basvurmak zorunludur.
4- Tartisma ve tepkilerden düzgünlük ve sürat kazanmaya çalisirken, yapilan iste bir ilerleme olup olmadigini bilmek, nerelerde hatalar yapildigini görmek yararlidir. Özellikle baslangiç çalismalarinin, isin uzmaninin gözetimi altinda yapilmasi zorunludur. Örnegin: ok atma alistirmalari yapan bir kimse her seferinde oku, hedefin neresine attigini görmese yapacagi alistirmalardan hiçbir yarar saglayamaz, hatta bu alistirmalar olumsuz bazi tepkilerin yerlesmesine neden olabilir.
5- Kazanilacak beceri bir parçanin ezberlenmesi ise, bu is için ayrilan vaktin bir bölümü parçanin okunmasina belki daha fazla bölümünün okunan parçanin ezberden tekrarina ayrilmasi, verimi arttirici bir yoldur. Çünkü okudugunu az sonra ezbere tekrarlayacagini bilen bir kimse daha dikkatli okur. Ayrica ezbere tekrarlamalar sirasinda kisi ne kadar ögrendigini nelerde hata yaptigini görebilir. Okudugunu,bir parçayi dogru bir sekilde ezbere tekrarlayabildigi sürece kisi yaptigi isten doyum saglar, ayni sekilde hatalarindan rahatsiz olarak onlari düzeltmeye çalisir.
6- Bir beceri kazanmak için alistirma yapmakta olan bir kimse, baslangiçta gözle görülür bir gelisme ve ilerleme gösterebilir. Bir süre sonra, artik tepkilerin dogrulugunda ve süratinde bir ilerleme görülmedigi bir an gelebilir. Hatta bazi hallerde kisi artik yapabilecegi sonuna geldigini inanabilir. Oysa, çalismalara devam edildigi sürece yeni bir sinama yapilabildigini görebilir. Alistirmalara devam ederken böyle hiçbir ilerlemenin görülmedigi anlar, yorgunluktan,ilgi ve istek azalmasindan ve bir de ayri ayri parçalar üzerinde kazanilan becerilerin birbirleri ile yeterince kaynasmamasindan ileri gelmis olabilir. Bu durumda çalismalara bir süre ara vermek, hem yeni bir istek ve enerji kazanmaya hem de dinlenme sirasinda bütünlesmesine olanak verir.
7- Beceri kazanma,çesitli tepkilerin es güdümüne gerektirir. Bunun için baslangiçta ilk dogruyu tepkiyi yapincaya kadar alistirma yapilir. Ancak bu en az derecede yerlesmis bir tepkidir ve kisa zamanda unutulabilir. kazanilan bir tepkinin uzun süre kaliciligi isteniyorsa, özellikle kisi yorgunluk,heyecan gibi etkenler altinda bu tepkiyi yapmak durumunda ise tepki iyice yerlesinceye kadar yani otomatik hale gelinceye kadar alistirmalara devam etmek gereklidir. Araba kullanmayi ögrenen bir kimse aniden önüne baska bir arabanin çiki vermesi halinde en dogru tepkiyi çabucak yapabilecek hale gelinceye kadar alistirmalara devam etmesi gereklidir. Unutulmayan anilar ya da tepkiler, çok sik hatirlanan ya da yapilan tepkilerdir.
